ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္ သမုိင္း
ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္၏ ႏွစ္ ၂၀၀၀ ရာဇဝင္အား
အက်ဥ္းခ်ဳံေဖာ္ျပခ်က္
ခရစ္ေတာ္ ေယဇူး လက္ထက္
နာဇရက္ၿမိဳ႕သား ေယဇူး ခရစ္ေတာ္ ေမြးဖြားခ်ိန္သည္ ေရာမၿမိဳ႕တြင္ ေရာမ အင္ပါယာ ၾသဂတ္စတတ္ ဆီဇာ အုပ္စိုးခ်ိန္ ျဖစ္သည္။
ၾသဂတ္စတတ္ ဆီဇာ လက္ထက္တြင္ “Gospel” သတင္းေကာင္း ဟူသည့္ စကားကုိ သံုးသည္။ Gospel ၏ အဓိပၸာယ္မွာ ဆီဇာ၊ အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္မွ သတင္းသည္ မည္သည့္ ထုတ္ျပန္ခ်က္ ျဖစ္ျဖစ္၊ ေရာမ အင္ပါယာ တစ္ခုလံုး အတြက္ သတင္းေကာင္းျဖစ္သည္ဟု အဓိပၸာယ္ ရသည္။
ခရစ္ေတာ္ ေမြးခ်ိန္တြင္ ေရာမ အင္ပါယာ ျပည့္ခ်ိန္ ၾသဂတ္စတတ္ ဆီဇာ ႀကီးစုိးခ်ိန္ျဖစ္ကာ ဆီဇာအား “ကယ္တင္ရွင္ Savior” အျဖစ္ အမည္ေပးကာ ေရာမအား ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကုိ ေဆာင္ၾကဥ္းေပးသူ အျဖစ္ Pax Romana ဟု ေခၚတြင္သည္။
သာသနာျပဳသည့္ အခ်ိန္တြင္ စိန္႔ေပါလ္က စစ္မွန္သည့္ သတင္းေကာင္း ဟူသည္မွာ ဆီဇာ ဘုရင္မွ လာသည္မဟုတ္၊ ခရစ္ေတာ္မွ လာျခင္း ျဖစ္သည္၊ ကယ္တင္ရွင္သည္ ဆီဇာမဟုတ္၊ ခရစ္ေတာ္ ေယဇူး ျဖစ္သည္ဟု ေဟာေျပာေၾကညာသည္။
ေအဒီ ၃၃ ခုႏွစ္
ဂါလိလဲ ေဒသတြင္ ခရစ္ေတာ္သည္ ဘုရားသခင္၏ ႏုိင္ငံေတာ္ တည္လုနီးၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ေဟာေျပာေၾကညာသည္။
၃ ႏွစ္ေက်ာ္ ဂ်ဴေဒယား ေဒသအတြင္း သြားလာကာ သတင္းေကာင္းကုိ ေဟာေျပာေၾကညာျခင္း၊ ကုသျခင္း၊ ပံုသက္ေသေကာင္း ျပသျခင္းႏွင့္ နတ္ဆုိးနတ္မိစာၦမ်ား ႏွင္ထုတ္ခဲ့သည္။
ခရစ္ေတာ္သည္ လူသားတုိ႔၏ အျပစ္ကုိ ကယ္ခၽြတ္ေပးရန္ အလုိ႔ငွာ ကားတုိင္ တံက်င္ေပၚတြင္ အေသခံေတာ္မူသည္။
သံုးရက္ေန႔ေျမာက္တြင္ ျပန္လည္ ရွင္ျပန္ထေျမာက္သည္။
ထုိလက္ထက္သည္ တုိင္ေဘးရီးယပ္စ္ ဆီဇာ ႀကီးစုိးစဥ္၊ ေဒသခံ အုပ္ခ်ဳပ္သူ ပြန္တီးယပ္စ္ ပုိင္းလိပ္ တာဝန္ယူခ်ိန္ ျဖစ္သည္။
ေအဒီ ၄၉ ခုႏွစ္
ရွင္ေပါလ္လုႏွင့္ အေပါင္းအေဖာ္မ်ားသည္ ဂရိႏွင့္ အာရွမိုင္းနား ေဒသမ်ားသုိ႔ သြားကာ သာသနာျပဳသည္။
တပည့္ေတာ္ႀကီး ၁၂ ပါးႏွင့္ အေပါင္းအပါမ်ားသည္ အျခား ေဒသမ်ားသုိ႔ သာသနာျပဳသည္။
Jerusalem Council ေဂ်ရုစလင္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီးျဖင့္ တပည့္ေတာ္ႀကီးမ်ားႏွင့္ အသင္းေတာ္ ဦးေဆာင္သူမ်ားက ခရစ္ေတာ္ ေနာက္လုိက္တုိ႔သည္ ဂ်ဴး ဘာသာေရး ထံုးတမ္း အစဥ္အလာ အတုိင္း လိုက္လံ က်င့္ေဆာင္ရန္ မလုိဟု ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်သည္။
သာသနာျပဳရာတြင္ စိန္႔ေပါလ္က ဂ်ဴးမဟုတ္ေသာ သူမ်ား Gentiles သုိ႔ သာသနာျပဳကာ စိန္႔ေပါလ္ႏွင့္ စိန္႔ဂ်ိမ္းစ္သည္ ဂ်ဴးမ်ားထံသုိ႔ သာသနာျပဳသည္။
ေအဒီ ၆၀ - ၁၀၀
သမၼာက်မ္းစာကုိ ေရးသားလာသည္။
သမၼာက်မ္းစာကုိ ေရးသားရာတြင္ ႏႈတ္အားျဖင့္ လက္ဆင့္ကမ္း သင္ယူခဲ့ေသာ ယံုၾကည္ျခင္း ထံုးတမ္း အစဥ္အလာမ်ား Traditions ကုိ အဓိကထား အေျခခံ ေရးသားသည္။
ခရစ္ေတာ္၏ မိန္႔မွာခ်က္မ်ား၊ ေဆြးေႏြးခ်က္မ်ား၊ ခရစ္ေတာ္၏ ဘဝမွတ္တမ္းမ်ား၊ ေမြးဖြားေတာ္မူသည့္ အေျခအေနမွ ရွင္ျပန္ထေျမာက္ျခင္း အၿပီးအထိ အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ ခရစ္ဝင္က်မ္း Gospel တြင္ ေရးသား ျပဳစုခဲ့သည္။
ရွင္မာကုသည္ ခရစ္ဝင္က်မ္းကုိ ေအဒီ ၇၀ တြင္ စတင္ေရးသားခဲ့သည္။
ရွင္လုကာသည္ ေအဒီ ၉၀ - ၉၅ ခုႏွစ္အၾကား ေရးသားခဲ့သည္။ အေစာပုိင္းႏွစ္မ်ားတြင္ ခရစ္ယာန္မ်ားသည္ ခရစ္ဝင္က်မ္းမ်ား၊ တပည့္ေတာ္ႀကီးမ်ား၏ ေဟာေျပာခ်က္ စုစည္းခ်က္ မွတ္တမ္းစာမ်ားျဖင့္ ခြန္အားယူၾကသည္။
ေအဒီ ၆၄
ေရာမၿမိဳ႕ ေနရာ အေတာ္မ်ားမ်ား မီးေလာင္ ပ်က္စီးသြားရာ ေရာမ အာဏာပိိိုုုင္မ်ားက ခရစ္ယာန္မ်ား အေပၚ ႏိုိင္ငံေရး အရ အျပစ္ဖုိ႔သည္။
ေရာမၿမိဳ႕ မီးေလာင္ၿပီးသည္မွ စ၍ ေရာမ အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ နီရုိးသည္ ခရစ္ယာန္မ်ား အေပၚ အျပစ္ပံုခ်၍ ကြပ္ျမက္မႈ စတင္လုပ္ေဆာင္သည္။
ေအဒီ ၅၄ - ၆၈ တြင္ စိန္႔ပီတာႏွင့္ စိန္႔ေပါလ္သည္ ေရာမၿမိဳ႕၌ ခရစ္ယာန္ ယံုၾကည္ျခင္းအတြက္ စီရင္ျခင္း ခံရသည္။
ေအဒီ ၇၀
ေဂ်ရုစလင္ၿမိဳ႕တြင္ ေအဒီ ၆၀ ဝန္းက်င္မွ စ၍ ဂ်ဴးလူမ်ိဳးမ်ားက ေရာမ အာဏာပုိင္မ်ားအား စတင္ ပုန္ကန္သည္။
ကနဦးတြင္ ဂ်ဴေဒယား ေဒသတဝုိက္ ၿမိဳ႕မ်ားအား ဂ်ဴးေတာ္လွန္ေရး တပ္မ်ားက သိမ္းပုိက္ရရွိခဲ့သည္။
သုိ႔ေသာ္ ေရာမ တပ္မ်ားက စနစ္တက် ျပန္လည္ တုိက္ခုိက္ သိမ္းယူျခင္းေၾကာင့္ အဆံုးတြင္ ဂ်ဴးတပ္မ်ား အေရးနိမ့္ခဲ့သည္။
ေရာမတုိ႔သည္ ေတာ္လွန္ေရးကုိ အၾကမ္းဖက္ ၿဖိဳခြင္းၿပီးေနာက္ ေဂ်ရုစလင္ၿမိဳ႕ရွိ ဂ်ဴးတုိ႔၏ ဗိမာန္ေတာ္ ဝတ္ေက်ာင္းႀကီးကို ၿဖိဳခ်ဖ်က္စီးခဲ့သည္။
ဗိမာန္ေတာ္ႀကီးမွ အဖုိးတန္ ပစၥည္းမ်ားအား ေရာမၿမိဳ႕သုိ႔ သိမ္းယူ သယ္ေဆာင္သြားခဲ့သည္။ ထုိအျခင္းအရာတုိ႔အား ေရာမၿမိဳ႕၌ တုိက္တပ္စ္ အဝင္မုဒ္ဦး Arch of Titus တြင္ မွတ္တမ္းတင္ ပံုေဖာ္ထြင္းထုထားခဲ့သည္။
ေအဒီ ၈၄ ခုႏွစ္
ဂ်ဴးႏွင့္ ခရစ္ယာန္တုိ႔အၾကား ဆက္ဆံေရးသည္ ပိုမုိ ကြာဟသြားခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၁၂ ခုႏွစ္
ေရာမအာဏာပုိင္တို႔သည္ ခရစ္ယာန္မ်ားအား ညွင္းပန္းႏွိပ္စက္ျခင္းေၾကာင့္ Pliny the Younger ပလင္နီ အငယ္က ေရာမ အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ ထရာဂ်န္အား စာေရးသားခဲ့သည္။
ပလင္နီ၏ စာမ်ားတြင္ ခရစ္ယာန္တုိ႔သည္ ေရာမ ဥပေဒကုိ လုိက္နာၾကေသာ အၾကမ္းမဖက္သည့္ သာမန္ လူမ်ားသာ ျဖစ္ေၾကာင္း နားခ်ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၄၀ - ၂၀၀
အယူဝါဒလြဲမ်ား စတင္ ေပၚေပါက္လာသည္။
ခရစ္ေတာ္၏ ျပည့္ဝေသာ လူ႔အျဖစ္ႏွင့္ ဘုရားအျဖစ္ အေျခအေနအား ေမးခြန္းထုတ္ကာ အယူဝါဒလြဲမ်ားကုိ သြန္သင္မႈမ်ားအား လုိင္ယြန္ၿမိဳ႕သား အုိင္ေရးနီးယပ္စ္ Irenaeus of Lyons, ကာေသ့ၿမိဳ႕သား တာတူးလယန္း Tertullian of Carthage ႏွင့္ ေရာမၿမိဳ႕သား ဟစ္ပုိလုိင္းတူးစ္ Hippolytus of Rome တို႔ကဲ့သုိ႔ ခရစ္ယာန္ က်မ္းတတ္ဆရာမ်ားက ျပန္လည္ ရွင္းလင္းေခ်ပ ေရးသားခဲ့သည္။
Apologies ဟူသည့္ ခရစ္ယာန္မ်ားအား မဟုတ္တမ္း စြပ္စြဲခ်က္မ်ားအား ျပန္လည္ တံု႔ျပန္ ေရးသားသည့္ စာမ်ားကုိ Justin Martyr ယံုၾကည္ျခင္းအတြက္ အသက္ေပးလွဴခဲ့သူ ဂ်ပ္စ္တင္းက ေရးသားလာသည္။
ေအဒီ ၂၅၀
ေရာမ အင္ပါယာ ဧကရာဇ္မ်ားသည္ ခရစ္ယာန္မ်ားအား ညွင္းပန္း ႏွိပ္စက္ခဲ့ေသာ္လည္း ခရစ္ယာန္ ဘာသာဝင္ တုိးတက္ႏႈန္းသည္ သာမန္ အရပ္သားမွ မဟုတ္ပဲ ေရာမ အထက္တန္းလႊာ မိသားစုမ်ားတြင္ပါ ခရစ္ယာန္ ယံုၾကည္မႈမ်ား ရွိလာသည္။
ေရာမ အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္မ်ားတြင္ Decius ေဒးဆီးယပ္စ္ လက္ထက္ ခရစ္ယာန္မ်ား အေပၚ ႏွိပ္ကြပ္မႈသည္ ျပင္းထန္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၂၈၀ ခုႏွစ္
သာသနာျပဳ ဂေရဂုိရီ Gregory the Illuminator ေၾကာင့္ အာေမးနီးယားေဒသသည္ ခရစ္ယာန္ ယံုၾကည္မႈကုိ ေထြးပုိက္လာခဲ့သည္။
ေအဒီ ၃၀၅ ခုႏွစ္
အီဂ်စ္တြင္ စိန္႔အန္တုိနီသည္ ရေသ့ပံုစံျဖင့္ ဆုေတာင္းသည့္ အသက္တာကုိ စတင္သည္။
ယင္းေနာက္ ခရစ္ယာန္မ်ားသည္ စိန္႔အန္တုိနီ၏ ရေသ့ေက်ာင္းပံုစံျဖင့္ ဆုေတာင္းေနထုိင္သည့္ ဘဝ သက္တာကုိ က်င့္သံုးလာၾကသည္။
ေအဒီ ၃၁၃ ခုႏွစ္
မီလန္ ေၾကညာစာတမ္းကုိ ေရာမတြင္ ထုတ္ျပန္သည္။ မီလန္ ေၾကညာစာတမ္းအားျဖင့္ ခရစ္ယာန္မ်ားအား ညွင္းပန္းႏွိပ္စက္သည့္ ဥပေဒမ်ားကုိ ပယ္ဖ်က္သည္။ မီလန္ ေၾကညာခ်က္ကုိ ထုတ္ျပန္သူမွာ ျပည္တြင္းစစ္တြင္ ခရစ္ေတာ္၏ ရူပါရံုရခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ အႏုိင္ရခဲ့ေသာ ေရာမ ဧကရာဇ္သစ္ ကြန္စတန္တုိင္း ျဖစ္သည္။ ဤထုတ္ျပန္ခ်က္ေၾကာင့္ အဖိႏွိပ္ခံ ခရစ္ယာန္မ်ားအတြက္ သမုိင္း အလွည့္အေျပာင္း ျဖစ္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၃၂၄ ခုႏွစ္
ကြန္စတန္တုိင္းသည္ ေရာမ အင္ပါယာအား ေအဒီ ၃၀၆ မွ ၃၃၇ ခုႏွစ္အတြင္း စုိးစံသည္။
ကြန္စတန္တုိင္း၏ မိခင္ အမည္မွာ ဟယ္လန္နာျဖစ္ၿပီး ယံုၾကည္ျခင္းအားေကာင္းေသာ ခရစ္ယာန္ အမ်ိဳးသမီး ျဖစ္သည္။
ေအဒီ ၃၂၆ ခုနွစ္တြင္ ေရာမ ဧကရာဇ္၏ မယ္ေတာ္အျဖစ္ ဟန္လန္နာသည္ ေဂ်ရုစလင္ၿမိဳ႕သုိ႔ ဘုရားဖူး ခရီးစဥ္ ထြက္ခြာခဲ့သည္။
ယင္းေနာက္ သူမ၏ ညႊန္ၾကားမႈျဖင့္ ခရစ္ေတာ္ က်င္လည္ခဲ့ရာ ေနရာမ်ားအား သန္႔ရွင္းေသာ ေနရာ အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ကာ ဝတ္ျပဳကိုးကြယ္ရာ ဘုရားေက်ာင္းႀကီးမ်ားအား စတင္ တည္ေဆာက္သည့္ လုပ္ငန္းမ်ား စတင္ခဲ့သည္။
ဂ်ဴေဒယား ေဒသရွိ သန္႔ရွင္းေသာ ေျမသည္ ခရစ္ယာန္ ဘုရားဖူးမ်ားအတြက္ အဓိက အခ်က္အျခာ နယ္ေျမ ျဖစ္လာသည္။
အလက္ဇန္းၿဒီးယား ၿမိဳ႕သား အက္သ ေနးဆီးယပ္စ္ Athanasius of Alexandria သည္ ခရစ္ေတာ္၏ ဘုရားအျဖစ္၊ လူအျဖစ္ သဘာဝအား သြန္သင္သျဖင့္ အာရီးယန္း အယူလြဲမိႈင္းမိေနေသာ ေရာမ အာဏာပုိင္မ်ား၏ ဖိႏွိပ္ညွင္းပန္းျခင္းကုိ ခံစားရသည္။
ေအဒီ ၃၂၅ ခုႏွစ္
ေရာမ အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ ကြန္စတန္တုိင္းသည္ ႏုိင္စီးယား ေဒသတြင္ အသင္းေတာ္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီးကုိ စတင္ႏုိင္ရန္ ေထာက္ပံ့ေပးသည္။
ထုိ သာသနာ့ အစည္းအေဝးသည္ ေရာမ အင္ပါယာ တစ္ခုလံုးရွိ ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္ ဆရာေတာ္ႀကီးမ်ား၊ ရဟန္းမ်ားကုိ ပင့္ဖိတ္ကာ ေဆြးေႏြးၾကသည့္ သာသနာ့ အစည္းအေဝး ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ အလြန္ ထူးျခားလွသည္။
ခရစ္ေတာ္သည္ လူအျဖစ္၊ ဘုရားအျဖစ္ကုိ ျငင္းပယ္သည့္ အာရီးယပ္စ္ Arius ၏ အယူဝါဒမွားအား အစည္းအေဝးႀကီးမွ မဲအျပတ္အသတ္ျဖင့္ ျငင္းပယ္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။
ခရစ္ေတာ္သည္ “ခမည္းေတာ္ ဘုရားႏွင့္ တလံုး တဝတည္း ျဖစ္ေၾကာင္း” ႏုိင္စီးယန္း အစည္းအေဝးႀကီးမွ ေၾကညာသည္။
ႏုိင္စီးယန္း သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီးမွ ယံုၾကည္ျခင္းဆုိင္ရာ ေၾကညာခ်က္သည္ ယေန႔ထက္တုိင္ေအာင္ ကက္သလစ္၊ ၾသသုိေဒ့ါႏွင့္ အျခား ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္မ်ားက လက္ခံယံုၾကည္ၾကသည္။
မစာၦးတရားအခ်ိန္တြင္ ယံုၾကည္ရာ အႏွစ္ခ်ဳပ္ကုိ ယေန႔တိုင္ ရြတ္ဆုိၾကသည္။
ေအဒီ ၃၆၅ - ၄၀၀ ခုႏွစ္
Caesarea ဆီဆာရီယားေဒသတြင္ Basis ဘားဆစ္၊ Milan မီလန္တြင္ Ambrose စိန္႔အန္းဘရို႕ႏွင့္ Constantinople ကြန္စတန္တီႏုိပယ္ၿမိဳ႕ (လက္ရွိ အန္ကာရာၿမိဳ႕)တြင္ ဂၽြန္ ခေရစြန္စတြမ္ John Chrysostom ကဲ့သုိ႔ေသာ ဆရာေတာ္ (ဘိေရွာ့) သီအုိေလာ္ဂ်ီ ဓမၼသၿဂိဳလ္ ပညာရွင္ႀကီးမ်ား ေပၚထြန္းခဲ့သည္။
စိန္႔ေဂ်ရုမ္းသည္ ေဂ်ရုစလင္တြင္ အေျခခ်ကာ က်မ္းစာေတာ္ျမတ္ တစ္အုပ္လံုးကုိ လက္တင္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိသည္။
သက္ဆာေလာနိက ေဒသတြင္ လူမ်ားစြာ သတ္ျဖတ္သည့္ အတြက္ေၾကာင့္ ေရာမ အင္ပါယာ သီအုိဒီုးဆီးယပ္စ္ Theodosius အား အသင္းေတာ္မွ ေနာင္ၾကဥ္ေၾကာင္း စိန္႔အန္းဘရို႕က ေၾကညာခဲ့သည္။
ေအဒီ ၃၈၁ ခုႏွစ္
ကြန္စတန္တီႏုိ္ပယ္ ၿမိဳ႕တြင္ ပထမအႀကိမ္ က်င္းပသည့္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး 1st Council of Constantinople တြင္ ကြန္စတန္တီႏုိပယ္ ေဒသ အသင္းေတာ္အား ေရာမ အသင္းေတာ္ ေနာက္တြင္ထားရွိကာ ေဂ်ရုစလင္၊ အန္းတီးေရာ့ႏွင့္ အလက္ဇန္းၿဒီးယား အသင္းေတာ္မ်ားထက္ အဆင့္ ျမင့္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။
ေရွးေခတ္ ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္တြင္ အဓိက အသင္းေတာ္ သာသနာနယ္ေျမႀကီး ၅ ခုရွိသည္။ Patriarchy Seals ဟု ေခၚတြင္သည့္ ထုိသာသနာ့ နယ္ေျမ ငါးခုမွာ ေရာမ၊ ေဂ်ရုစလင္၊ အလက္ဇန္းၿဒီးယား၊ ကြန္စတန္တီႏုိပယ္ႏွင့္ အန္းတီးေရာ့တုိ႔ ျဖစ္ၾကသည္။
ေအဒီ ၄၁၀ ခုႏွစ္
Augustine of Hippo ဟစ္ပုိၿမိဳ႕မွ စိန္႔ၾသဂတ္စတင္းသည္ ေက်ာ္ၾကားလာသည္။ Donatism/ Manichaeism ႏွင့္ Pelagianism တုိ႔ကဲ့သုိ႔ေသာ ခရစ္ယာန္ ယံုၾကည္ျခင္းအား တုိက္ခုိက္သည့္ အယူဝါဒလြဲမ်ားအား စိန္႔ၾသဂတ္စ္စတင္းက ထံုးတမ္းအစဥ္အလာ Orthodoxy အား ထိန္းသိမ္း၍ ခုခံကာကြယ္ႏုိင္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၄၃၁ ခုႏွစ္
ေအဖက္ဆု ေဒသတြင္ က်င္းပျပဳလုပ္သည့္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Council of Ephesus တြင္ Nestorius နက္စ္တုိးရီးယပ္စ္ ႏွင့္ သူ၏ အယူဝါဒလြဲမွားေနမႈအား ဆန္႔က်င္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။
နက္စ္တုိးရီးယပ္စ္က ေမရီ၊ ခရစ္ေတာ္၏ မိခင္သည္ ဘုရား၏ အေမ၊ မယ္ေတာ္မဟုတ္ေၾကာင္း အယူဝါဒလြဲကုိ သြန္သင္ခဲ့သည္။
ေအဖက္ဆု သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီးျဖင့္ ေမရီ၊ အမိမယ္ေတာ္သည္ ဘုရား၏ အေမ၊ ဘုရား၏ မိခင္၊ Theotokos သီအုိေဒၚေကာ့စ္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဘြဲ႕နာမေတာ္ျမတ္ကုိ ဆက္လက္ ထိန္းသိမ္းေပးႏုိင္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၄၅၁ ခုႏွစ္
ခ်ယ္လ္စီဒြန္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Council of Chalcedon တြင္ ခရစ္ေတာ္သည္ (ဘုရားအျဖစ္ႏွင့္ လူ႔အျဖစ္ဟူသည့္) အျဖစ္ ႏွစ္မ်ိဳးျဖင့္ တည္ရွိေသာ သူတစ္ဦး ျဖစ္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။
ဆီးရီးယန္း အသင္းေတာ္ႏွင့္ ေကာ့ပ္တစ္ ခရစ္ယာန္မ်ား Coptic Christians သည္ ထုိေၾကညာခ်က္အား ျငင္းပယ္သည္။
ခရစ္ေတာ္သည္ သဘာဝ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိသည္ဟု လက္ခံသူမ်ား Mono-physites ဟု အမည္ေပးျခင္း ခံရသည္။
ေအဒီ ၄၃၀ ခုႏွစ္
စိန္႔ ပက္ထရစ္သည္ အိုင္ယာလန္ကၽြန္းသုိ႔ သြားေရာက္ သာသနာျပဳသည္။
ေအဒီ ၄၅၅ ခုႏွစ္
Vandals ဗန္ဒဲလ္ လူရုိင္းတပ္မ်ားသည္ ေရာမၿမိဳ႕အား ဖ်က္စီး လုယက္သည္။ အျခားေသာ လူရုိင္းတပ္မ်ားသည္လည္း ေရာမ အင္ပါယာ တလႊား ၿမိဳ႕မ်ား၊ ရပ္ရြာမ်ားကုိ ဖ်က္ဆီးလုယက္ျခင္းမ်ား ဆက္တုိက္ ျပဳလုပ္သည္။
ေရာမၿမိဳ႕တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ား မရွိေတာ့သျဖင့္ ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္၏ ဥေသွ်ာင္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး မဟာ လီယိုက ညိွႏိႈင္းေဆာင္ရြက္ေပးသည္။
ေအဒီ ၄၉၆ ခုႏွစ္
မာရုိဗင္းဂ်ီးယမ္း မိသားစုဝင္ ဖရန္႔ လူမ်ိဳး (ျပင္သစ္) ဘုရင္ ကေလာဗစ္ Clovis, Merovingian king of Franks သည္ ခရစ္ယာန္ တစ္ဦး ျဖစ္လာကာ ျပင္သစ္ တစ္ႏို္င္ငံလံုး မေရွးမေႏွာင္း ခရစ္ယာန္ ယံံုၾကည္ျခင္း ရရွိခဲ့သည္။
ေအဒီ ၅၂၇ - ၅၆၅ ခုႏွစ္
ေရာမ အင္ပါယာသည္ အေရွ႕ႏွင့္ အေနာက္ ေရာမ အင္ပါယာ အျဖစ္ ႏွစ္ပုိင္းကြဲသြားသည္မွာ ၾကာျမင့္ေနၿပီ ျဖစ္သည္။
အေရွ႕ ေရာမ အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ ဂ်က္စတင္းနီးယမ္းသည္ ေျမာက္အာဖရိကတုိက္ရွိ Vandal ဗန္ဒဲလ္ လူမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ အီတလီတြင္ ႀကီးစုိးေနေသာ ေဂါ့လူမ်ိဳး Goths မ်ားအား တုိက္ခုိက္ ေအာင္ႏုိင္ခဲ့သည္။
အင္ပါယာ ဂ်က္စတင္းနီးယမ္း လက္ထက္တြင္ ဂ်က္စတင္းနီးယမ္း ဥပေဒ Justinian Code အားျဖင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ ဥပေဒ အားေကာင္းရန္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခဲ့သည္။
ထုိဂ်က္စတင္းနီးယမ္း ဥပေဒသည္ အေနာက္ ဥေရာပတုိက္တြင္ အားေကာင္းလာမည့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဥပေဒ Civil Law ႏွင့္ သာသနာေရးရာ ဥပေဒ Canon Law တုိ႔အတြက္ အေျခခံ ျဖစ္လာခဲ့သည္။
ဧကရာဇ္ ဂ်က္စတင္းနီးယမ္းသည္ ကြန္စတန္တီႏုိပယ္တြင္ ဆုိဖီယာ အမည္ရွိ ဘုရားေက်ာင္းႀကီးကုိ ျပန္လည္ တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ထုိဘုရားေက်ာင္းေတာ္ႀကီးသည္ ကမာၻ႕အံ့ဖြယ္တြင္ တစ္ခု အပါအဝင္ ျဖစ္သည္။ လက္ရွိ အခ်ိန္၌ အန္ကာတာၿမိဳ႕တြင္ ထုိဘုရားေက်ာင္းႀကီးအား ဗလီအျဖစ္ တူရကီ အာဏာပိုင္မ်ားက သတ္မွတ္ အသံုးျပဳေနသည္။
ေအဒီ ၅၅၀ ခုႏွစ္
Nursia ေဒသမွ စိန္႔ ဘက္နဒစ္သည္ မြန္တီ ကာဆီႏုိ Conte Cassino ေဒသ၌ ရေသ့ေက်ာင္းေဆာက္ကာ ရေသ့အသင္း ပံုစံ ဝတ္ျပဳကုိးကြယ္ျခင္းကို ျပဳလုပ္သည္။ ၎သည္ ေနာင္ကာလတြင္ အေနာက္ဥေရာပ တစ္ခုလံုး၏ ခရစ္ယာန္ ရေသ့ ဆုေတာင္းဝတ္ျပဳျခင္း ပံုစံအတြက္ အုတ္ျမစ္ျဖစ္လာခဲ့သည္။
ကြန္စတန္တီႏုိပယ္တြင္ ဒုတိယ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Second Council of Constantinople ကုိ က်င္းပရာ နက္စ္တုိးရီးယမ္း ဝါဒီ Nestorians မ်ားအား ရင္ဆုိင္ႏုိင္ရန္ ေဆြးေႏြးခဲ့သည္။
ေအဒီ ၅၆၀ - ၆၀၀ ခုႏွစ္
စိန္႔ကိုလမ္ဘတ္စ္သည္ အိုင္အုိးနား Iona ေဒသတြင္ ရေသ့အသင္းတစ္ခုကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ယင္းသည္ ေႏွာင္းပုိင္းတြင္ လူသိမ်ားေသာ Irish Monasticism အုိင္ယာလန္ပံုစံ ရေသ့ေက်ာင္းပံုစံဟု လူသိမ်ားလာခဲ့သည္။ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး မဟာ ဂရီဂုိရီသည္ ဗာတီကန္အား ဗဟုိအျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ကာ ခရစ္ယာန္ ရေသ့မ်ားအား ေထာက္ပံ့ျခင္း၊ ေရာမပံုစံ မစာၦးဝတ္ျပဳကိုးကြယ္ျခင္း Roman Liturgy အား ျပန္႔ပြားေစျခင္းတုိ႔အား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ပုပ္ဂရီဂုိရီသည္ ကန္တာဘာရီ Canterbury ေဒသသုိ႔ စိန္႔ ၾသဂတ္စတင္းအား အဂၤလန္ကၽြန္းအား သာသနာျပဳရန္ ေစလႊတ္ခဲ့သည္။
Seville ေဒသမွ အီစီေဒါ Isadore သည္ အေနာက္ဥေရာပအတြက္ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေစခဲ့ေသာ ဗဟုသုတ စြယ္စံုၾကမ္းႀကီး Encyclopedia of Knowledge ကုိ ေရးသားျပဳစုေပးခဲ့သည္။
ေအဒီ ၆၂၂ - ၆၃၈ ခုႏွစ္
ပေရာဖက္ မုိဟာမက္အားျဖင့္ အစၥလာမ္ ဘာသာ စတင္ ေပၚေပါက္လာ၍ အစၥလာမ္ ျပကၡဒိန္ ပထမႏွစ္ကုိ စတင္သည္။
အာရပ္စစ္တပ္မ်ားသည္ ေဂ်ရုစလင္ၿမိဳ႕အား အေရွ႕ေရာမသား ခရစ္ယာန္မ်ားလက္မွ တုိက္ခုိက္ သိမ္းယူခဲ့သည္။
ေအဒီ ၆၈၁ ခုႏွစ္
ကြန္စတန္တီႏုိပယ္တြင္ တတိယအႀကိမ္ က်င္းပေသာ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Third Council of Constantinople တြင္ ခရစ္ေတာ္သည္ ဘုရားအျဖစ္၊ လူ႔အျဖစ္ႏွင့္ တည္ရွိေၾကာင္း၊ ခရစ္ေတာ္သည္ ထုိအျဖစ္ ႏွစ္ခုျဖင့္ two wills အလုိစိတ္ ႏွစ္မ်ိဳးရွိေၾကာင္း လက္ခံသည္။
ေအဒီ ၇၂၆ ခုႏွစ္
အေရွ႕ ေရာမ အင္ပါယာနယ္ေျမမ်ားသည္ အာရပ္ မြတ္စလင္တပ္မ်ားအား စစ္ရံႈးၾကသည္ျဖစ္ရာ ထုိသုိ႔ စစ္ရံႈးရျခင္းသည္ ဘုရား၊ မယ္ေတာ္ႏွင့္ တပည့္ေတာ္မ်ားအား ပံုဆြဲ၊ ရုပ္တုထုျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟူသည့္ အယူလြဲမ်ားကုိ အခ်ိဳ႕ ခရစ္ယာန္မ်ားက စတင္လက္ခံလာၾကသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ ထိုခရစ္ယာန္မ်ားသည္ အလြန္လွပေသာ သန္႔ရွင္းသည့္ ရုပ္ပံု ပန္းခ်ီးကား၊ ဆင္းတုေတာ္မ်ားအား ရုိက္ခ်ိဳးဖ်က္ဆီးလာၾကသည္။ ထုိသုိ႔ေသာ အယူဝါဒလြဲေၾကာင့္ ျဖစ္လာသည့္ ျပႆနာႀကီးကုိ Iconoclast controversy ဟု ေခၚသည္။ ထုိခရစ္ယာန္မ်ားက ၎တုိ႔၏ အယူဝါဒမွားမ်ား အတြက္ က်မ္းကုိးကားသည္မ်ားရွိေသာ္လည္း ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္ ဥေသွ်ာင္မ်ားက ထုိလုပ္ရပ္သည္ မွားယြင္းေၾကာင္း တားျမစ္သည္။
ေအဒီ ၇၃၂ ခုႏွစ္
မြတ္စလင္ စစ္တပ္မ်ားသည္ ခရစ္ယာန္ၿမိဳ႕မ်ားအား စဥ္ဆက္မျပတ္ တုိက္ခုိက္သိမ္းယူေနျခင္းေၾကာင့္ မက္ကာၿမိဳ႕တြင္ စတင္ခဲ့သည့္ မြတ္စလင္ စစ္တပ္မ်ားသည္ အခ်ိန္ကာလတိုအတြင္း အာဖရိကတုိက္ ေျမာက္ပုိင္း တစ္ခုလံုး၊ အာရွမုိင္းနား၊ စပိန္ကၽြန္းဆြယ္တစ္ခုလံုးကုိ သိမ္းပုိက္ၿပီး ျဖစ္သည္။ မြတ္စလင္ စစ္တပ္မ်ားသည္ အီတလီကၽြန္းဆြယ္ႏွင့္ ျပင္သစ္ႏို္င္ငံေတာင္ပုိင္းသုိ႔လည္း စိမ့္ဝင္ရန္ ႀကိဳးပမ္းလာသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ (ျပင္သစ္) ဖရန္႔လူမ်ိဳးတုိ႔၏ ဘုရင္ ရွားလမိန္းဟု လူသိမ်ားေသာ ခ်ားမာတယ္၊ Charles Martel ႏွင့္ သူ၏ ေျခသည္ေတာ္တပ္မ်ားသည္ အားေကာင္းေသာ မြတ္စလင္ ျမင္းတပ္ႀကီးကုိ Potier ေပၚတီးယားေဒသတြင္ ေခ်မႈန္းႏုိင္လို္က္ျခင္းေၾကာင့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ ဥေရာပတုိက္ တစ္ခုလံုး သိမ္းယူမည့္ အစီအစဥ္ ေခတၱ ရပ္တန္႔သြားခဲ့သည္။
အခ်ိဳ႕ သမိုင္းပညာရွင္မ်ားက ထုိမြတ္စလင္ ထုိးစစ္ႀကီးအား ရွားလမိန္းႏွင့္ ဖရန္႕စစ္တပ္တုိ႔က ေခ်မႈန္းႏုိင္ျခင္း မရွိခဲ့လွ်င္ ဥေရာပတုိက္တစ္ခုလံုး၏ သမို္င္းေၾကာင္း လားရာသည္ ယခု လက္ရွိအေျခအေနထက္ပင္ အလြန္ ျခားနားလိမ့္မည္ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳၾကသည္။
ေအဒီ ၇၈၀ - ၈၃၀ ခုႏွစ္
ရွားလမိန္း Charlemagne သည္ ေအဒီ ၈၀၀ ခုႏွစ္၊ ခရစ္ယာန္ ပြဲေန႔ႀကီးတြင္ First Holy Roman Emperor သန္႔ရွင္းေသာ ေရာမ အင္ပါယာႀကီး၏ ပထမဆံုး အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ျဖစ္ေၾကာင္း ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးက ေကာင္းႀကီးေပး တင္ေျမွာက္ခဲ့သည္။ ရွားလမိန္းလက္ထက္တြင္ ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီး၊ ပညာတတ္မ်ား၏ ပံ့ပုိးမႈေၾကာင့္ ကာရုိလိုင္း ဂ်ီးယန္း ဥာဏ္အလင္းေခတ္ Carolingian Renaissance ဟု အမည္တြင္ေသာ ေရႊေခတ္ကုိ ရရွိခဲ့သည္။ စိန္႔ ဆီရီယယ္ႏွင့္ မက္တုိးဒီးယပ္စ္တုိ႔သည္ အေရွ႕ဥေရာပရွိ စလပ္လူမ်ိဳးမ်ားအား သာသနာျပဳႏုိင္ခဲ့သည္။ ဘဂၢဒက္တြင္ ဂရိ ေတြးေခၚပညာရွင္မ်ား အေၾကာင္းကုိ အာရပ္ဘာသာသုိ႔ ဘာသာျပန္ႏုိင္ခဲ့သည္။ ေတာင္ပုိင္း စပိန္တြင္ မြတ္စလင္၊ ဂ်ဴးႏွင့္ ခရစ္ယာန္မ်ား ယွဥ္တြဲေနထုိင္ျခင္း အစျပဳခဲ့သည္။
ေအဒီ ၈၄၃ - ၁၀၀၀ ခုႏွစ္
Iconoclasm ဘုရားပံုေတာ္၊ ဆင္းတုေတာ္မ်ားအား လက္မခံ ဖ်က္ဆီးသည့္ အယူဝါဒ က်ရံႈးကာ ထံုးတမ္း အစဥ္အလာ ခရစ္ယာန္မ်ား ေအာင္ပြဲဆင္ႏုိင္ခဲ့သည္။ အေရွ႕ ေရာမအင္ပါယာတြင္ ခရစ္ယာန္ ဘုရားေက်ာင္းမ်ား၌ ဘုရားဆင္းတု၊ ပံုေတာ္မ်ားအား ျပန္လည္ အသံုးျပဳ သပၸာယ္လာၾကသည္။
ေအဒီ ၈၄၆ ခုႏွစ္ - အာရပ္ မြတ္စလင္စစ္တပ္မ်ားသည္ ေနာက္ဆံုးတြင္ ခရစ္ယာန္တုိ႔၏ အခ်က္အျခာ ေရာမၿမိဳ႕ေတာ္အား တုိက္ခုိက္ အႏုိင္ရၿပီးေနာက္ ေဒသအား ဖ်က္ဆီးျခင္း၊ အဖုိးတန္ ပစၥည္းမ်ားအား သိမ္းယူၾကသည္။ ေအဒီ ၈၄၈ ခုႏွစ္တြင္ အာရပ္စစ္တပ္သည္ အီတလီေတာင္ပုိင္း စစၥလီေဒသအား ေအာင္ႏုိင္ၾကျပန္သည္။ ေအဒီ ၈၈၀ ခုႏွစ္တြင္ အီတလီ ေျမာက္ပုိင္းတြင္မူ ေရာမ အင္ပါယာ Basil ဘာဆီးက အာရပ္စစ္တပ္မ်ားအား တြန္းလွန္ တုိက္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့သည္။ ေအဒီ ၉၉၀ ခုႏွစ္တြင္ ရုရွားေဒသ အုပ္ခ်ဳပ္သူ Prince Vladimir ဗလာဒီမာသည္ ခရစ္ယာန္ ယံုၾကည္ျခင္းအား ရုရွားတြင္ ျပန္႔ပြားေစခဲ့သည္။ Holy Roman Emperor Otto I သန္႔ရွင္းေသာ ေရာမအင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ ပထမေျမာက္ ေအာ္တုိသည္ ဆရာေတာ္မ်ား၊ ရေသ့ေက်ာင္း အႀကီးအကဲမ်ားကုိ အင္ပါယာနယ္အတြင္းရွိ အုပ္ခ်ဳပ္မႈမ်ားအတြက္ ရာထူးေပး ခန္႔အပ္မႈမ်ား စတင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၉၀၉ ခုႏွစ္
နာမည္ေက်ာ္ Cluny Monastery ကလူနီ ရေသ့ေက်ာင္းကုိ တည္ေထာင္သည္။ ထုိကလူနီ ရေသ့အသင္းအားျဖင့္ Early Middle Ages အေစာပုိင္း အလယ္ေခတ္မ်ား တေလွ်ာက္ အသင္းေတာ္၏ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား Reform အတြက္ အဓိက ဗဟုိ ျဖစ္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၉၆၁ ခုႏွစ္
Mt. Athos အမည္ရွိ ရေသ့ အသင္းကုိ တည္ေထာင္သည္။ ၎သည္ အေရွ႕ပုိင္း ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္ အတြက္ ရေသ့ေက်ာင္း၊ ဝတ္ျပဳကိုးကြယ္မႈအတြက္ ယေန႔ေခတ္အထိတုိင္ အေရးပါေနခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၀၀၀ - ၁၂၀၀
ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးကသာလွ်င္ ဆရာေတာ္မ်ား ခန္႔အပ္သည္ ျဖစ္ရာ HRE (Holy Roman Emperor သန္႔ရွင္းေသာ ေရာမ အင္ပါယာျပည့္ရွင္ အတြက္ အတုိေကာက္ကုိ HRE ဟုသာ သံုးပါေတာ့မည္၊) အင္ပါယာ ျပည့္ရွင္ စတုတၳေျမာက္ ဟန္နရီက ေဘာင္ေက်ာ္၍ ဆရာေတာ္မ်ား သူအုပ္ခ်ဳပ္သည့္ ေဒသအတြင္း ခန္႔အပ္ တင္ေျမွာက္သျဖင့္ အတိုက္အခံ ျဖစ္ခဲ့သည္။ အဆံုးတြင္ ေအဒီ ၁၀၇၆ ခုႏွစ္တြင္ သတၱမေျမာက္ ပုပ္ဂရီဂုိရီက အင္ပါယာ ဟန္နရီ (၄)အား Excommunicate အသင္းေတာ္မွ ေနာင္ၾကဥ္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၀၉၉ ခုႏွစ္၊ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံ ေတာင္ပုိင္း ကလဲေမာင့္ ေဒသတြင္ ရဟန္းမင္းႀကီး ဒုတိယေျမာက္ အာဗင္ Urban II က မြတ္စလင္တပ္မ်ားက ခရစ္ယာန္ ၿမိဳ႕ႀကီးမ်ားအား သိမ္းယူထားမႈကုိ ျပန္လည္ သိမ္းပုိက္ရန္ လုိအပ္ေၾကာင္း ရွင္ဘုရင္၊ မင္းညီမင္းသားႏွင့္ အရပ္သား လူထုအား နာမည္ေက်ာ္ မိန္႔ခြန္း ေဟာေျပာေၾကညာသည္။ ပထမ ခရုဆိတ္ တပ္မ်ားသည္ အခက္အခဲမ်ားၾကားမွ အင္အားေကာင္းသည့္ မြတ္စလင္ခံတပ္မ်ားအား ေခ်မႈန္းႏုိင္ခဲ့ကာ သန္႔ရွင္းေသာ ေျမျဖစ္သည့္ ေဂ်ရုစလင္ၿမိဳ႕အား ျပန္လည္ ရရွိခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ ၿမိဳ႕ကုိ ျပန္လည္ ရရွိသည့္ သတင္းေကာင္းကုိ ပုပ္အာဗင္ (၂)ကုိယ္တုိင္ မၾကားခဲ့ရပဲ ပုပ္အာဗင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
ဆစ္တားရီးယမ္း အသင္းဂုိဏ္းကုိ ၁၀၉၈ ခုႏွစ္တြင္ စတင္ တည္ေထာင္သည္။ ထုိအသင္းဂုိဏ္းသည္ နာမည္ေက်ာ္ ရေသ့ အသင္းျဖစ္ကာ ကလဲေဗာက္မွ စိန္႔ဘားနက္ Bernard of Clairvaux ျဖစ္သည္။ သူသည္ သီအုိေလာ္ဂ်ီ ဓမၼသၿဂိဳလ္ပညာတြင္ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္ျခင္း Reason အား ေပါင္းစပ္ေတြးေခၚႏုိင္သူ ျဖစ္သည္။
ေအဒီ ၁၁၇၀ ခုႏွစ္ အဂၤလိပ္ကၽြန္းတြင္ ဘုရင္အား ေထာက္ျပသြန္သင္မႈေၾကာင့္ စိန္႔ေသာမတ္စ္ ဘက္က္က္ Thomas Becket အား အဂၤလိပ္ဘုရင္ ဒုတိယေျမာက္ ဟန္နရီက မစာၦးစင္ေပၚတြင္ လုပ္ၾကံရန္ အမိန္႔ေပးသတ္ခဲ့သည္။
Scholastic Theology သီအုိေလာ္ဂ်ီအား လူအမ်ား ေလ့လာႏုိင္ရန္ ကက္သလစ္ ခရစ္ယာန္ အသင္းေတာ္က ေထာက္ပံ့မႈ စတင္သည္။ Gothic Cathedrals ေဂ့ါသစ္ ပံုစံ ဘုရားေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမ်ား တည္ေဆာက္ျခင္း စတင္ ေခတ္စားလာသည္။
ေအဒီ ၁၂၀၀ - ၁၃၀၀
ေအဒီ ၁၂၀၉ ခုႏွစ္တြင္ အီတလီ အစီစီၿမိဳ႕မွ စိန္႔ဖရန္စစ္ Francis of Assisi ႏွင့္ ေအဒီ ၁၂၁၅ ခုႏွစ္တြင္ Dominic of Guzman ဂုဇ္မန္ေဒသမွ စိန္႔ ေဒၚမနစ္တုိ႔သည္ ေတာင္းရမ္းစားေသာက္ျခင္းျဖင့္ ဆုေတာင္းရွင္သန္ေနထုိင္ေသာ အသင္းဂုိဏ္းမ်ား Mendicant Orders အား တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ စိန္ဖရန္စစ္ အသင္းဂုိဏ္းႏွင့္ စိန္႔ေဒါမနစ္အသင္း၊ ဒိုမီနီကန္မ်ားဟု ေခၚသည္။
နာမည္ေက်ာ္ တတိယေျမာက္ ပုပ္အင္ႏုိးဆင့္ Innocent III သည္ ေအဒီ ၁၁၉၈ မွ ၁၂၁၆ ခုႏွစ္အၾကား အုပ္စုိးသည္။ စတုတၳေျမာက္ လက္တရမ္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Lateran Council IV တြင္ ကုိယ္ေတာ္ျမတ္သည္ မစာၦးအခ်ိန္တြင္ အဆင္းသ႑န္ ေျပာင္းလဲျခင္း ျဖစ္ေၾကာင္း Transubstantiation ေၾကညာသည္။ ဆက္လက္၍ ခရစ္ယာန္တုိင္းသည္ တစ္ႏွစ္တစ္ႀကိမ္ အာပတ္ေျဖျခင္းႏွင့္ ကုိယ္ေတာ္ျမတ္ ပင့္ယူရန္ လုိအပ္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။
၁၂၀၄ ခုႏွစ္တြင္ စတုတၳေျမာက္ ခရုဆိတ္တြင္ ပါဝင္သူ စစ္သားမ်ားသည္ ေလာဘသားေကာင္ဟု နာမည္ဆိုးျဖင့္ ေက်ာ္ၾကားသည့္ ဗင္းနစ္ၿမိဳ႕စားႀကီး၏ တုိက္တြန္းမႈေၾကာင့္ ခရစ္ယာန္ ၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီး ကြန္စတန္တီႏုိပယ္ကုိ တုိက္ခုိက္သိမ္းပုိက္၍ လက္တင္ ႏုိင္ငံေတာ္ကုိ တည္ေထာင္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။ ထုိသုိ႔ အမိန္႔နာခံျခင္း မရွိပဲ ခရစ္ယာန္ အခ်င္းခ်င္း တုိက္ခုိက္ျခင္းေၾကာင့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးသည္ စတုတၳေျမာက္ ခရုဆိတ္တြင္ ပါဝင္သူ အားလံုးအား အသင္းေတာ္မွ ထုတ္ပယ္၍ ျပစ္ဒဏ္ေပးသည္။ စတုတၳေျမာက္ ခရုဆိတ္ စစ္သားတုိ႔၏ ထုိလုပ္ရပ္ေၾကာင့္ လက္ရွိ ေခတ္ကာလအထိ ကက္သလစ္ခရစ္ယာန္ႏွင့္ ၾသသုိေဒ့ါ ခရစ္ယာန္ (အေရွ႕တုိင္း) အသင္းေတာ္အၾကား အမဲစက္ စြန္းထင္းစြဲက်န္ေနသည္။
အဂၤလန္တြင္ ဘုရင္စနစ္အား အာဏာကန္႔သတ္ေသာ Magna Carta မက္နာ ကာတာကုိ ေအဒီ ၁၂၁၅ ခုႏွစ္တြင္ လက္မွတ္ေရးထုိးခဲ့သည္။
၁၂၅၀ ႏွစ္မ်ားတြင္ စိန္႔ ဘုိနာဗင္းခ်ား Bonaventure ႏွင့္ စိန္႔ ေသာမတ္ အကိြဳင္းနက္စ္ St. Thomas Aquinas ကဲ့သုိ႔ေသာ သီအုိေလာ္ဂ်ီ ပညာရွင္မ်ား အသင္းေတာ္တြင္ ထြန္းေပါက္ခဲ့သည္။
ထုိႏွစ္မ်ားတြင္ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းရွိ Albigensians/ Cathari (ေလာကႀကီးကုိ နတ္ဆုိးႏွင့္ တမန္ေတာ္ေကာင္းတုိ႔ ႀကီးစုိးသည္ဟူေသာ အယူဝါဒမွား)တုိ႔အား တန္ျပန္ရန္ အလုိ႔ငွာ အသင္းေတာ္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ခံုရံုး Inquisition ကုိ စတင္ ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ Inquisition ၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ အယူဝါဒလြဲမွားသူအား Logically က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္စြာ စဥ္းစားလက္ခံႏုိင္ေစရန္ ေဆြးေႏြးမႈမ်ား Debate ျပဳလုပ္၍ အမွန္တရားအား လက္ခံလာေစရန္ ေမတၱာတရားျဖင့္ ႀကိဳးပမ္းျခင္း ျဖစ္သည္။
ေအဒီ ၁၃၀၀ - ၁၅၀၀ ခုႏွစ္
ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး ေဘာ္နီေဖ့စ္ (၈) Boniface VIII က Unam Sanctam အူနမ္ ဆမ္တမ္ အမည္ရွိ စာခၽြန္ေတာ္အား ေအဒီ ၁၃၀၂ ခုႏွစ္တြင္ ေရးသားထုတ္ျပန္သည္။ ထုိစာခၽြန္ေတာ္တြင္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး၏ ၾသဇာအာဏာသည္ ေလာကုတၱရာေရးရာ သာမက ေလာကီေရးရာတြင္သာ ႀကီးစုိးမႈရွိေၾကာင္း ေၾကညာခ်က္ကို ေတြ႕ရွိႏုိင္သည္။ ထုိေခတ္အခါက ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးႏွင့္ အင္ပါယာျပည့္ရွင္မ်ားအၾကား (ေလာကီ၊ ေလာကုတၱရာ) အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကိစၥရပ္မ်ားတြင္ ထိပ္တုိက္မႈမ်ား အလြန္ျမင့္မားေနခ်ိန္ ျဖစ္သည္။
ဗာတီကန္၊ အီတလီတြင္ အင္အားခ်ိနဲ႔လာကာ ျပင္သစ္မင္းဆက္ အင္အားေကာင္းလာျခင္းႏွင့္ ျပင္သစ္တုိ႔၏ ႏုိင္ငံေရး၊ သံတမန္ေရး၊ စစ္ေရး ဖိအားမ်ားေၾကာင့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးမ်ားသည္ အာဗင္းညြန္ေဒသတြင္ သြားေရာက္ေနထုိင္သည့္ ေခတ္ရွိခဲ့သည္။ ၎ေခတ္ကာလ (ေအဒီ ၁၃၀၉ - ၁၃၇၇ ခုႏွစ္)ကို Avignon Papacy အာဗင္းညြန္တြင္ ရဟန္းမင္းႀကီး အေျခစုိက္သည့္ ေခတ္ဟု ေခၚသည္။ စင္ၿပိဳင္ရဟန္းမင္းႀကီး ၂ ပါးမွ ၃ ပါးအထိ ေပၚထြက္လာခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္အတြင္း ရႈပ္ေထြးမႈမ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ ကက္သလစ္ ဘာသာဝင္မ်ားႏွင့္ ကက္သလစ္ ဘုရင္မ်ားအေနျဖင့္ ပုပ္ ၂ ပါး၊ ၃ ပါးမွ မည္သည့္ ရဟန္းမင္းႀကီးအား အတည္ျပဳ လက္ခံရမည္ကုိ နားမလည္ ရႈပ္ေထြးေနခဲ့သည္။
ထုိသုိ႔ေသာ အခ်ိန္တြင္ ေႏွာင္းပုိင္း၌ အသင္းေတာ္၏ ေဒါက္တာ Doctor of the Church ဟု ေခၚတြင္ျခင္း ခံရသူ ဆီရဲနာၿမိဳ႕မွ စိန္႔ကက္သရင္း St. Catherine of Siena သည္ အာဗင္းညြန္ ေဒသရွိ ရဟန္းမင္းႀကီးကုိ ေရာမၿမိဳ႕သုိ႔ ျပန္ရန္ ရဲရဲေတာက္ တုိက္တြန္းႏုိင္ခဲ့သည္။
ျပင္သစ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္ ဘုရင္မ်ားအၾကား ျပင္သစ္ နန္းလုပြဲ ႏွစ္တစ္ရာ စစ္ပြဲ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ကာလအားျဖင့္ ၁၃၃၇ - ၁၄၅၃ ခုႏွစ္အၾကား ျဖစ္သည္။ ထုိစစ္ပြဲသည္ ႏွစ္ကာလ ၾကာရွည္ျခင္း၊ အပ်က္အစီးမ်ားျခင္းေၾကာင့္ ဥေရာပတုိက္ကုိ သက္ေရာက္မႈရွိခဲ့သည္။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ ျပင္သစ္ လူငယ္ အမ်ိဳးသမီး Joan of Arc စိန္႔ဂ်ံဳးသည္ ဘုရားသခင္၏ ရူပါရံု လမ္းျပမႈကုိ ခံယူကာ ျပင္သစ္စစ္တပ္မဟာႀကီးကုိ ဦးေဆာင္၍ စစ္စြမ္းရည္ ျပည့္ဝေသာ အဂၤလိပ္စစ္တပ္၊ နာမည္ေက်ာ္ ေလးသည္ေတာ္မ်ားအား တုိက္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ကာ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံ စစ္ရံႈးမည့္ အေရးမွ ကယ္တင္ေပးႏုိင္ခဲ့သည္။ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံက စိန္႔ ဂံ်ဴး Joan of Arc အား ျပင္သစ္ႏုိင္ငံအတြက္ စိန္႔အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားသည္။
ေအဒီ ၁၃၇၈ - ၁၄၁၇ ခုႏွစ္အၾကား အေနာက္ဥေရာပတြင္ အသင္းေတာ္အတြင္း ကြဲျပားမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္။ Western Schism ဟု လူသိမ်ားေသာ ထုိေခတ္ကာလတြင္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးအား စင္ၿပိဳင္ ပုခံုးခ်င္း ယွဥ္သည့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးမ်ားအား ႏုိင္ငံအလုိက္ ဆရာေတာ္၊ ဘိေရွာ့ ကာဒီနယ္မ်ားက စင္ၿပိဳင္ တင္ေျမွာက္ၾကသည္။ ပုပ္ႏွင့္ ပုပ္ဆန္႔က်င္သည့္ ပုပ္မ်ား Pope and Anti-Pope မ်ား အၾကား လြန္ဆြဲသည့္ ကာလ ျဖစ္သည္။
ေအဒီ ၁၄၁၄ - ၁၄၁၈ အၾကား က်င္းပေသာ ကြန္စတန္႔ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Councils of Constance တြင္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးႏွင့္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးသည္ မည္သည္က ပုိမုိ သာလြန္ႀကီးျမတ္ေၾကာင္း အတုိက္အခံ ျဖစ္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၄၅၃ ခုႏွစ္
အေရွ႕တုိင္း ေရာမ အင္ပါယာ၏ အဓိက ခရစ္ယာန္ ၿမိဳ႕ေတာ္ ကြန္စတန္တီႏုိပယ္သည္ မြတ္စလင္ တူရကီမ်ား လက္အတြင္း က်ဆံုးခဲ့သည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ အေရွ႕ေရာမ အင္ပါယာ နိဂံုးခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၄၉၁ ခုႏွစ္
စပိန္ကၽြန္းဆြယ္တြင္ စပိန္ျပည့္ရွင္ ဇနီးေမာင္ႏွံ အုပ္ခ်ဳပ္သူ ဖာဒီနန္ႏွင့္ အစၥဘဲလာ Ferdinand and Isabella တုိ႔သည္ ေမာလ္စ္ Moors မြတ္စလင္မ်ားအား အၿပီးတုိင္ တုိက္ထုတ္ေအာင္ႏုိင္ခဲ့သည္။ ယင္းေနာက္ စပိန္ျပည့္ရွင္မ်ားသည္ ကုိလန္ဘတ္စ္ကုိ ကမာၻသစ္ရွာပံုေတာ္ အတြက္ ေထာက္ပံ့ေပးခဲ့သည္။ ကမာၻသစ္ (အေမရိကားတုိက္)ကုိ ကိုလန္ဘတ္စ္ ေတြ႕ရွိခဲ့သည္။
ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳမ်ားသည္ အာရွတုိက္၊ အာဖရိကတုိက္ႏွင့္ အေမရိကားတုိက္မ်ားသုိ႔ သြားေရာက္ကာ သာသနာျပဳႏုိင္ခဲ့သည္။
၁၄၉၂ ခုႏွစ္တြင္ စပိန္ေဒသ သာသနာ့ ခံုရံုးကုိ ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ Spanish Inquistion ဟု ေခၚသည္။ ဗာတီကန္ရွိ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးက ထုိခံုရံုး Inquisition သည္ အျခား ခံုရံုးမ်ားကဲ့သုိ႔ပင္ ေဆြးေႏြးမႈအား အေျချပဳမည္ ယူဆ၍ တရားဝင္ ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ စပိန္ သာသနာ့ ခံုရံုးသည္ အမည္ဆုိးထြက္ခဲ့သည္မွာ စပိန္အာဏာပုိင္မ်ားသည္ ထုိခံုရံုးအား ႏုိင္ငံေရး အတိုက္အခံမ်ားအား အၾကမ္းဖက္ ၿဖိဳခြင္းရန္ ဘာသာေရးကို အသံုးခ်ခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
ေအဒီ ၁၅၀၀ ခုႏွစ္
Italian Renaissance အီတလီ ဥာဏ္အလင္းေခတ္ဟု ေခၚဆုိရေလာက္ေသာ ေခတ္ေကာင္း ေရာက္ခဲ့သည္။
Princely Popes မင္းညီမင္းသားမ်ားကဲ့သုိ႔ ေလာကစည္းစိမ္ ခံစားလြန္းသည္ဟု အမည္ဆုိးထြက္ေသာ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးတုိ႔ ႀကီးစုိးခဲ့သည့္ ကာလျဖစ္သည္။ ၎တုိ႔အထဲတြင္ ေအဒီ ၁၄၉၂ - ၁၅၀၃ အၾကား အုပ္စုိးခဲ့ေသာ ရဟန္းမင္းႀကီး အလက္ဇန္းဒါး (၆)ကုိ အမည္ဆုိးျဖင့္ လူသိမ်ားသည္။ Borgia Pope ေဘာ္ဂ်ီယာ ပုပ္ဟုလည္း သူ၏ မိသားစု အမည္ကို အစြဲျပဳ၍ ေခၚၾကသည္။ ပုပ္အလက္ဇန္းဒါး ၆ သည္ အမွန္တကယ္ ဆုိးခဲ့မည္မွာ မေသခ်ာသည့္ အေၾကာင္း ရွိသည္။ ေဘာ္ဂ်ီယာ ပုပ္ကြယ္လြန္ၿပီးတက္လာသည့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးသည္ သူႏွင့္ ရာသက္ပန္ ရန္ဖက္ျဖစ္ရာ သူႏွင့္ စပ္ဆုိင္သည့္ သမိုင္းအား အတတ္ႏုိင္ဆံုး အမည္းစက္ စြန္းေအာင္ မွတ္တမ္းျပဳစုခဲ့သည္ဟုလည္း ေျပာၾကသည္။
ထုိေခတ္ကာလတြင္ ဗာတီကန္၊ ေရာမ၊ အီတလီ၌ အလြန္တရာ လွပေသာ ဘုရားေက်ာင္းႀကီးမ်ား တည္ေဆာက္ခဲ့သည့္ ပေရာဂ်က္မ်ားတြင္ Michelangelo မိုက္ကယ္ အန္ဂ်လုိႏွင့္ Raphael ရာဖာအဲလ္ ကဲ့သုိ႔ေသာ ပညာရွင္မ်ားကို ဦးစီးေစခဲ့သည္။ ပုပ္ဂ်ဴးလိယက္စ္ (၂)ႏွင့္ ပုပ္လီယုိ (၁၀)တုိ႔သည္ ထုိသုိ႔ ခမ္းနားလွပေသာ တည္ေဆာက္မႈမ်ားအတြက္ အႏုပညာအားေပးေသာ ပုပ္မ်ားအျဖစ္ ထင္ရွားသည္။
ေအဒီ ၁၅၁၇
Martin Luther မာတင္လူသာသည္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္အား ဆန္႔က်င္တုိက္ခုိက္သည့္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈ Protestant Reformation ကုိ စတင္သည္။ ယံုၾကည္ျခင္းသက္သက္ ရွိရံုျဖင့္ ကယ္တင္ျခင္းရၿပီ၊ ေကာင္းကင္ေရာက္ၿပီ၊ ေကာင္းမႈကုသိုလ္ လုပ္ရန္ အဓိက မက်ဟု အယူလြဲကုိ သြန္သင္ေသာ သူျဖစ္သည္။
ယင္းေနာက္ John Calvin ဂၽြန္ကယ္ဗင္၊ Zwingli ဇြန္းဂလီႏွင့္ ဟန္နရီ (၇)တို႔သည္ ၎တုိ႔ ေဒသတြင္ ကုိယ္ပုိင္ အသင္းေတာ္မ်ားကုိ တည္ေထာင္ ဦးေဆာင္ၾကသည္။ ဥေရာပတုိက္သည္ ကက္သလစ္ႏွင့္ ကက္သလစ္ ဆန္႔က်င္သူမ်ား အျဖစ္ ေတာင္၊ ေျမာက္ ကြဲျပားေနခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၅၄၅ - ၁၆၀၀ ခုႏွစ္
ကက္သလစ္ ခရစ္ယာန္မ်ားသည္ ခြဲထြက္ဆန္႔က်င္သူမ်ားအား တံု႔ျပန္သည့္ Counter-Reformation ကုိ ျပင္ဆင္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ Reformer မ်ားအား ရင္ဆုိင္ သာသနာျပဳႏုိင္ရန္ Jesuit ေဂ်းဇြိကဲ့သုိ႔ေသာ ဘုန္းေတာ္ႀကီး ဂုိဏ္းအသစ္ ထြက္ေပၚလာသည္။ ဝိညာဥ္ေရးရာ ေထာက္ရႈသံုးသပ္နည္း အသစ္မ်ားကုိလည္း အာဗီးလာၿမိဳ႕မွ စိန္႔ထေရဇား St. Tresa of Avila ႏွင့္ လုိရုိလာၿမိဳ႕မွ စိန္႔ အက္ဂေနးရႈပ္ St. Ignatius of Loyola တုိ႔မွ ရရွိခဲ့သည္။ ဗိသုကာ ပညာတြင္ Baroque ဘာေရာ့ ပံုစံ ေခတ္စားလာသည္။ Council of Trent ထရန္႔ ေဒသတြင္ က်င္းပခဲ့ေသာ နာမည္ေက်ာ္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးသည္ ေအဒီ ၁၅၄၅ ခုႏွစ္မွ ၁၄၆၃ ခုႏွစ္အထိ ၾကာျမင့္ခဲ့ကာ သီအုိေလာ္ဂ်ီ၊ ဓမၼသၿဂိဳလ္ ပညာရပ္တြင္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား Reformed Theology ရွိခဲ့သည္။ ေဂ်းဇိြ သာသနာျပဳမ်ား၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ားသည္ အာရွတုိက္တြင္ သာသနာျပဳလာၿပီး ေအဒီ ၁၅၈၂ ခုႏွစ္တြင္ တရုတ္ႏုိင္ငံသုိ႔ သာသနာ ျပဳႏုိင္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၆၀၀ - ၁၇၀၀
စိန္႔ဗင္းဆင့္ ဒီေပါလ္သည္ ပရဟိတ ပံုစံအသစ္ျဖင့္ ဆင္းရဲသားမ်ားအား ကူညီသည္။ Baroque ပံုစံ ဗိသုကာ အလွတရားသည္ ဥေရာပတုိက္ရွိ နန္းေတာ္၊ ဘုရားေက်ာင္းႀကီးမ်ားႏွင့္ အေဆာက္အအံုမ်ားအား ေနရာယူ အလွဆင္လာခဲ့သည္။
ထုိေခတ္တြင္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္မွ တည္ေထာင္ေပးသည့္ ေထာင္စုႏွစ္နီးပါး သက္တမ္းရင့္ တကၠသုိလ္မ်ားအား ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္ကသာ ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ အျခား ကုန္က်စရိတ္ အေထြေထြကုိ ေငြေၾကးေထာက္ပံ့ေပးေနသည္ ျဖစ္သည္။
ကက္သလစ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီး Corpenicus ေကာ္ပါနီးကပ္စ္သည္ ကမာၻမဟုတ္၊ ေနသည္သာ ဗဟုိျဖစ္ေၾကာင္း ယူဆခ်က္ကုိ ေၾကညာသည္။ အသစ္တီထြင္လုိက္သည့္ တယ္လီစကုတ္ မွန္ေျပာင္းျဖင့္ Galileo ဂက္လီလီယုိသည္ ေကာ္ပါနီးကပ္စ္၏ ယူဆခ်က္အား ပုိမုိအားေကာင္းရန္ သီအုိရီ အဆင့္သုိ႔ ျမွင့္တင္ေပးခဲ့သည္။ ဂက္လီလီယို၏ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမႈမ်ား အတြက္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္က ေငြေၾကးေထာက္ပံ့ေပးေနခဲ့သည္။ သူ၏ ေနဗဟုိျပဳ သီအုိရီ ေတြ႕ရွိခ်က္အား အသင္းေတာ္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ ေဂ်းဇိြ သိပၸံပညာရွင္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ားကပါ အသိအမွတ္ျပဳ အားေပးခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ သူသည္ သီအိုရီ ေတြ႕ရွိခ်က္အား အမွန္တရားျဖစ္ေၾကာင္း ေၾကညာေသာ အခါ ေဂ်းဇိြ ကာဒီနယ္ႀကီးက ေခၚယူ၍ လက္ေတြ႕ ျပသႏုိင္မွသာ ထုိသုိ႔ ေၾကညာပါေလဟု ေခၚေျပာခဲ့သည္။ အမွန္တကယ္တြင္ ဂက္လီလီယုိသည္ ထုိေခတ္အခါက အားေကာင္းသည့္ မွန္ေျပာင္း မရွိေသးသျဖင့္ ၿဂိဳလ္ကုိ ေနက လည္ပတ္သည္၊ ကမာၻကုိ ေနက လည္ပတ္သည္ မဟုတ္ဟု “သက္ေသ မျပႏုိင္ခဲ့ေခ်။” ထုိသုိ႔ သက္ေသ မျပႏုိင္သည့္ အတြက္ အသင္းေတာ္က ထုိသီအုိရီအား အမွန္တရား အျဖစ္ မသြန္သင္ရန္ ဂက္လီလီယုိအား တားျမစ္ခဲ့သည္။
အဆံုးတြင္ သူ႔အား တသက္တာ ေနအိမ္ အက်ယ္ခ်ဳပ္ ခ်ခဲ့သည္။ ဂက္လီလီယုိ ေနအိမ္ အက်ယ္ခ်ဳပ္အား သူ၏ အိမ္ႀကီး အိမ္ေကာင္း၊ ေနရာေကာင္းတြင္ သူ၏ ခ်စ္သမီးျဖစ္သူ ကက္သလစ္ စစၥတာျဖင့္ တသက္တာ ေႏြးေႏြးေထြးေထြး ေနထုိင္ခဲ့သည္။ ဂက္လီလီယို ေနအိိမ္ အက်ယ္ခ်ဳပ္ က်စဥ္ အစားအေသာက္၊ အသံုးအေဆာင္၊ အေနအထုိင္ႏွင့္ စာအုပ္စာေပ စရိတ္စကမ်ားအားလံုးကို ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္ကသာ ေထာက္ပံ့ေပးေနခဲ့သည္။
အမွန္တကယ္ ထုိသုိ႔ တသက္တာ ေနအိမ္ အက်ယ္ခ်ဳပ္က်ခံေစသည့္ အမိန္႔သည္ သိပၸံနည္းက် သီအုိရီမွ လာသည္ မဟုတ္ပဲ၊ ဂက္လီလီယို အေနျဖင့္ ဥေရာပတြင္ ထုိစဥ္က ႀကီးစုိးသည့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးအား ဂက္လီလီယို ေရးသည့္ ဝတၳဳတြင္ အရူးသရုပ္ေဆာင္ စကားတြင္ ပုပ္၏ စကားမ်ား ထည့္သြင္းေရးသားခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ႏုိင္ငံေရး အရ အက်ဥ္းက်ခံခဲ့ရသည့္ သေဘာျဖစ္သည္။ ပုပ္ဂၽြန္ေပါလ္ ၂ သည္ ဂက္လီလီယို အမႈအတြက္ ေတာင္းပန္ခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။
ထုိအေၾကာင္းအခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္သည္ သိပၸံပညာအား ဆန္႔က်င္သည္ဟူေသာ စြပ္စြဲခ်က္သည္ အေျခအျမစ္ မရွိေပ။ ကက္သလစ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီး တျဖစ္လဲ သိပၸံပညာရွင္မ်ားမွာလည္း ဒုႏွင့္ ေဒး ျဖစ္သည္။
ကက္သလစ္ႏွင့္ ပရုိတက္စတင့္တုိ႔ အၾကား ျဖစ္ပြားသည့္ ေသြးစြန္းေသာ ႏွစ္ ၃၀ စစ္ပြဲႀကီးသည္ ေအဒီ ၁၆၄၈ ခုႏွစ္တြင္ Peace of Westphalia ဝက္စ္ဖားလယား စာခ်ဳပ္ျဖင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ရခဲ့သည္။
အမ်ိဳးသားေရး ဝါဒမ်ား၊ ဘုရင္စနစ္မ်ား ဥေရာပတုိက္တြင္ အားေကာင္းလာကာ ဘာသာေရးကို အုပ္ခ်ဳပ္မႈ အာဏာမွ ဖယ္ထုတ္ရန္ အေတြးမ်ား ေခတ္စားလာသည္။
ေအဒီ ၁၇၀၀ - ၁၈၀၀
ေဂ်းဇြိ ဘုန္းေတာ္ႀကီး အသင္းဂုိဏ္းသည္ ဥေရာပ ႏုိင္ငံမွ ဘုရင္မ်ား၏ ဖိအားေၾကာင့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးသည္ နာမည္ေက်ာ္ ေဂ်းဇိြအသင္းဂုိဏ္းအား ဖ်က္သိမ္းေၾကာင္း ေအဒီ ၁၇၇၃ ခုႏွစ္တြင္ ေၾကညာသည္။ ထုိသုိ႔ ေၾကညာၿပီးသည္ႏွင့္ ဥေရာပႏုိင္ငံ ဘုရင္မ်ားႏွင့္ ေဂ်းဇိြရန္သူမ်ားက အသင္းဝင္မ်ားအား ညွင္းပန္းႏွိပ္စက္ခဲ့သည္။
ကက္သလစ္ သာသနာျပဳ လုပ္ငန္းသည္ အာရွိတုိက္၊ အထူးသျဖင့္ ဖိလစ္ပုိင္ ေဒသႏွင့္ ေတာင္ အေမရိကတုိက္တြင္ လြန္စြာ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ ေျမာက္ အေမရိကတုိက္ Taxes ႏွင့္ ကယ္လီဖုိးနီးယား ေဒသတုိ႔တြင္ ကက္သလစ္ သာသနာျပဳ လုပ္ငန္းမ်ား ခရီးေပါက္ခဲ့သည္။
အေမရိကန္ႏုိ္င္ငံ US သည္ ၁၇၇၆ ခုႏွစ္တြင္ ၿဗိတိန္ လက္ေအာက္မွ လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာသည္။ ၁၇၈၈ ခုႏွစ္တြင္ အေမရိကန္ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံဥေပဒကုိ ေရးဆြဲခဲ့သည္။
ဥေရာပတုိက္ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံတြင္ ဘုရင္စနစ္အား ျဖဳတ္ခ်ကာ ဒီမုိကေရ စနစ္ အရပ္သား အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တည္ေထာင္ၿပီဟု ေၾကညာခဲ့ေသာ္လည္း ဘုရင္၊ မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္၊ ရေသ့ ဘုန္းႀကီး စစၥတာမ်ားႏွင့္ သာမန္ အရပ္သားမ်ားအား တရစပ္ ကြပ္မ်က္ျခင္း၊ ေခါင္းျဖတ္သတ္ျခင္းမ်ားေၾကာင့္ Age of Terror ေၾကာက္မက္ဖြယ္ ေခတ္ႀကီးကုိ ေအဒီ ၁၇၈၉ ႏွင့္ ၁၇၉၃ အၾကား ၾကံဳေတြ႕ခဲ့ရသည္။
အေမရိကန္ ႏုိင္ငံအတြက္ ပထမဆံုး ကက္သလစ္ ဘိေရွာ့ ဆရာေတာ္အား ေအဒီ ၁၇၉၀ ခုႏွစ္တြင္ ရရွိခဲ့သည္။ ဘိေရွာ့ အမည္မွာ John Carroll ဟု ေခၚသည္။
ေအဒီ ၁၈၀၀ - ၁၉၀၀ ႏွစ္
သီအုိေလာ္ဂ်ီ ပညာတြင္ ဂ်ာမန္တုိ႔ တစ္ခတ္ ေအာင္ျမင္လာသည္။ ထုိေခတ္တြင္ သမၼာက်မး္စာ အရင္းအျမစ္မ်ားအား နက္နက္နဲနဲ ျပန္လည္ သံုးသပ္မႈမ်ား ရွိလာသလုိ သမိုင္း၊ ဖေလာ္ေဆာ္ဖီႏွင့္ သီအုိေလာ္ဂ်ီတုိ႔တြင္ ေခတ္သစ္ အျမင္မ်ားျဖင့္ ဖြင့္ဆုိၾကည့္ရႈလာၾကသည္။
ကားမက္စ္သည္ မက္စ္ ဝါဒအျဖစ္ ကြန္ျမဴနစ္ ေၾကညာစာတမ္းကုိ ၁၈၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ေၾကညာသည္။ အစြန္းေရာက္ အလုပ္သမား လႈပ္ရွားမႈမ်ားေၾကာင့္ ေဒသ၊ ႏုိင္ငံအသီးသီးတြင္ မၿငိမ္မသက္မႈမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။
အဂၤလိကန္ ဆရာေတာ္၊ ဘိေရွာ့ျဖစ္သူ နာမည္ေက်ာ္ John Henry Newman ဂၽြန္ဟန္နရီ နယူးမန္းသည္ Doctrine မ်ားအား တုိးတက္ရန္ ေလ့လာရင္း ကက္သလစ္ အျဖစ္ ယံုၾကည္သက္ဝင္ခဲ့သည္။
ေအဒီ ၁၈၅၄ ခုႏွစ္တြင္ ပုပ္ပီအူး (ပုိင္းရပ္စ္) ၉ က ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀၀ နီးပါး ခရစ္ယာန္တုိင္း လက္ခံလာေသာ သြန္သင္ခံယူူခ်က္ျဖစ္သည့္ “အမိမယ္ေတာ္သည္ အျပစ္မဲ့ သေႏၶယူျခင္း”သည္ အသင္းေတာ္၏ မမွားမယြင္းေသာ သြန္သင္ခ်က္ Dogma ျဖစ္ေၾကာင္း ေၾကညာသည္။ ပုပ္ပုိင္းရက္စ္ ၉ က ဗာတီကန္တြင္ ပထမဆံုး က်င္းပခဲ့ေသာ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီး Vatican Council I တြင္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးသည္ ExCathedra ျဖင့္ ေၾကညာခ်က္ ထုတ္လွ်င္ မွားယြင္းျခင္း မရွိေၾကာင္း Papal Infallibility ေၾကညာသည္။
ဂ်ာမနီတြင္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္၊ ဂ်ဴးမ်ားႏွင့္ အျခား လူမ်ိဳးႏြယ္မ်ားအား မုန္းတီးသည့္ စိတ္အခံ အေျခတတည္လာသည္။
ပုပ္လီယုိ ၁၃ သည္ ဒီမုိကေရစီအား စတင္ လက္ခံလာသည့္ ေခတ္သစ္ ပုပ္အျဖစ္ လူသိမ်ားသည္။
ေအဒီ ၁၉၀၀ - ၂၀၀၀
၂၀ ရာစုသည္ ကမာၻစစ္ႀကီးမ်ားျဖင့္ ျပည့္ႏွက္ေနခဲ့သည္။ ပထမ ကမာၻစစ္ႀကီး ၁၉၁၄ - ၁၉၁၈ ခုႏွစ္၊ ဒုတိယ ကမာၻစစ္ႀကီး ၁၉၃၉ - ၁၉၄၅ ခုႏွစ္တုိ႔ အျပင္ အစြန္းေရာက္ ဝါဒသစ္မ်ား ေပၚထြန္း အားေကာင္းခဲ့သည္။ ဖက္စစ္ဝါဒႏွင့္ ကြန္ျမဴနစ္ဝါဒတုိ႔ ေပၚထြန္းအားေကာင္းခဲ့သလုိ အဆံုးတြင္ ၎ဝါဒီစြဲကုိင္သည့္ ႏုိင္ငံမ်ား က်ဆံုးခဲ့သည္။
ပုပ္ဘက္နဒစ္ ၁၅ သည္ ပထမ ကမာၻစစ္ႀကီး ျဖစ္သည့္ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္တြင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး အတြက္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့သလုိ ကာႏြန္ဥပေဒကိုလည္း Code of Canon Law ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။
၁၉၁၇ ခုႏွစ္ ရုရွားေတာ္လွန္ေရးျဖင့္ ရုရွားဇာဘုရင္ မ်ိဳးဆက္ ျပတ္ခဲ့သည္။ ကြန္ျမဴနစ္စနစ္ေၾကာင့္ ခရစ္ယာန္ေပါင္းမ်ားစြာ အေၾကာက္တရားျဖင့္ ေနထုိင္၊ ဖိႏွိပ္ခံခဲ့ရသည္။ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္ႏွင့္ ကက္သလစ္ ဘာသာဝင္မ်ား၏ လုံျခံဳေရးအတြက္ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးသည္ အီတလီ ဖက္ဆစ္မ်ားျဖင့္ ေအဒီ ၁၉၂၉ ခုႏွစ္၊ နာဇီ ဂ်ာမနီျဖင့္ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္တုိ႔တြင္ Concordats သေဘာတူညီခ်က္ လက္မွတ္ထုိးခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္ႏွင့္ နာဇီ ဂ်ာမနီတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း အတုိက္အခံ အျဖစ္ အစဥ္ တည္ရွိခဲ့သည္။
၁၉၃၀ ဝန္းက်င္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည့္ ကမာၻစီးပြားပ်က္ကပ္ႀကီးေၾကာင့္ ကက္သလစ္ ခရစ္ယာန္ လႈပ္ရွားတက္ၾကြသူမ်ားသည္ လူမႈေရး ဆုိင္ရာ အေတြးအေခၚမ်ား စတင္ ပ်ိဳးေထာင္လာသည္။ ထုိလႈပ္ရွားမႈမ်ားတြင္ ကက္သလစ္ ဘာသာဝင္ျဖစ္လာသူ ေဒါရသီ ေဒး Dorothy Day ႏွင့္ Catholic Action အဖြဲ႕တုိ႔သည္ ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည္။
ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး ပီအူး (ပုိင္းရက္စ္) ၁၂ သည္ အမိမယ္ေတာ္ ေကာင္းကင္ဘံုသုိ႔ ပင့္ေဆာင္ျခင္းသည္ စစ္မွန္ေသာ ယံုၾကည္ျခင္းဆျဖစ္ေၾကာင္း Dogma of the Assumption of Mary ေအဒီ ၁၉၅၀ ခုႏွစ္တြင္ ေၾကညာသည္။
ကားရက္နာ Karl Rahnar, ကက္သလစ္ ရေသ့ျဖစ္သူ ေသာမတ္စ္ မာတြန္Thomas Merton, Ives Congar ကဲ့သုိ႔ေသာ ပညာရွင္မ်ားအားျဖင့္ သီအုိေလာ္ဂ်ီဆုိင္ရာ အသစ္ေသာ ရႈေထာင့္မ်ားအား ၾကားသိလာရသည္။
ဗာတီကန္ ဒုတိယေျမာက္ သာသနာ့ အစည္းအေဝးႀကီးအား ေအဒီ ၁၉၆၂ - ၁၉၆၅ ခုႏွစ္အၾကား က်င္းပခဲ့ကာ ေခတ္သစ္ ကမာၻႀကီးအား ကက္သလစ္ အသင္းေတာ္သည္ စိတ္ဝိညာဥ္သစ္အားျဖင့္ ခ်ဥ္းကပ္သည္။
ရဟန္းမင္းႀကီး ဒုတိယေျမာက္ ဂၽြန္ေပါလ္လက္ထက္တြင္ သူ၏ ခင္မင္ႏွစ္လုိဖြယ္ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံမႈေၾကာင့္ အသင္းေတာ္အား လူအမ်ား ပုိမို လက္ခံလာခဲ့သည္။ ပုပ္ဂၽြန္ေပါလ္ (၂)သည္ ဥေရာပ ကြန္ျမဴနစ္ ဝါဒအား တုိက္ဖ်က္ရာတြင္ တတပ္တအား ပါဝင္သူ၊ အေရးႀကီး အမွတ္ သေကၤတအျဖစ္ အမ်ားက သတ္မွတ္ၾကသည္။
ေအဒီ ၂၀၀၀ မွ ေရွ႕သုိ႔
ဗာတီကန္ ေကာင္စီ ၂ အၿပီး ကက္သလစ္ ဘာသာဝင္ ဦးေရမ်ား ကမာၻ အရပ္ရပ္တြင္ မ်ားျပားလာခဲ့ေသာ္လည္း ကက္သလစ္ ရဟန္း၊ သီလရွင္ ဝတ္သူ အေရအတြက္ နည္းပါးေနခဲ့သည္။
လက္တင္ အေမရိကႏုိင္ငံမ်ား၊ အာဖရိကတုိက္ႏွင့္ အာရွိတုိက္တြက္ ကက္သလစ္ ခရစ္ယာန္ ဦးေရး တုိးပြားမႈ အျမန္ဆံုး ျဖစ္သည္။ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး ဒုတိယေျမာက္ ဂၽြန္ေပါလ္သည္ လူႀကိဳက္မ်ားေသာ္လည္း ကက္သလစ္ ထံုးတမ္း အစဥ္အလာအား တေရြးသားမွ ေလ်ာ့ေပါ့မေပးခဲ့ေခ်။ ကေလးဖ်က္ခ်ျခင္း၊ ကုိယ္ဝန္တားေဆးမ်ားႏွင့္ လူနာအား ေဆးထုိးသတ္ျခင္း Euthanasia ကိစၥရပ္မ်ားအား အႀကိတ္ အနယ္ ေဆြးေႏြးရသည္။
ပုပ္ဘက္နဒစ္ ၁၆ လက္ထက္တြင္ YouCat လူငယ္တုိ႔ အဖို႔ အသင္းေတာ္ သြန္သင္ခ်က္မ်ား စာအုပ္အားျဖင့္ လူငယ္မ်ားအား ကက္သလစ္ သြန္သင္ခ်က္ကုိ ထိေရာက္လြယ္ကူရန္ အားေပးႏုိင္ခဲ့သလုိ ပုပ္ဘက္နဒစ္ ၁၆ သည္ လူမႈ ကြန္ယက္မွ တဆင့္ တရားေဒသနာ ျပန္႔ပြားရန္အတြက္ အားေပးမႈေၾကာင့္ ကက္သလစ္ မီဒီယာ ေလာက အရွိန္အဟုတ္ျမွင့္တုိးတက္ခဲ့သည္။ မြတ္စလင္မ်ားႏွင့္ ကက္သလစ္တုိ႔အၾကား ဘာသာေရး ေဆြးေႏြးပြဲမ်ားကုိ အစျပဳေပးႏုိင္ခဲ့သည္။ ထံုးတမ္း အစဥ္အလာ ကက္သလစ္ မစာၦးတရားကုိ အားေပးခဲ့သည္။ ပုပ္ဘက္နဒစ္သည္ ၾသသိုေဒါ့ အသင္းေတာ္၊ အဂၤလိကန္ အသင္းေတာ္ႏွင့္ ျပန္လည္ ခ်စ္ၾကည္ေရး ေကာင္းရန္ ႀကိဳးပမး္ႏုိင္ခဲ့သည္။ အမ်ားမထင္မွတ္ပဲ ေအဒီ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ရဟန္းမင္းႀကီး အရုိက္အရာမွ အနားယူခဲ့သည္။
ပုပ္ဖရန္စစ္သည္ လက္တင္ အေမရိကတုိက္မွ ေရြးေကာက္ခံခဲ့ရသည့္ ပထမဆံုး ပုပ္ျဖစ္သည္။ ေဂ်းဇိြအသင္းဂုိဏ္းမွ ပထမဆံုး ပုပ္လည္း ျဖစ္သည္။ သူသည္ လူမႈေရး တရားမွ်တမႈ အတြက္ စဥ္ဆက္မျပတ္ ႀကိဳးပမ္းသူ ျဖစ္ကာ လူအမ်ားႏွင့္ ထိေတြ႕ေျပာဆုိရသည္ကုိ ႏွစ္သက္သည္။ Pastoral အား အထူးျပဳသည့္ ပုပ္လည္း ျဖစ္သည္။
Catholic Encyclopedia
ကက္သလ္ စြယ္စုံက်မ္းမွ ကိုးကားေရးသားသည္။
Lawrence Jangma Mung Song
